Imaginacja podaje „rękę nauce, a ich związku owocem jest oświecenie” Szata graficzna polskich czasopism popularnonaukowych XIX wieku

Autor

  • Dorota Kamisińska Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Ośrodek Badań nad Mediami

Słowa kluczowe:

grafika prasowa XIX wieku, polskie czasopisma popularnonaukowe XIX wieku,

Abstrakt

W artykule zaprezentowano wyniki badań szaty graficznej dziewiętnastu polskich czasopism popularnonaukowych ukazujących się w XIX wieku w Warszawie, Puławach, Poznaniu, Lesznie, Lwowie, Krakowie i Tarnowie. Wyodrębniono najczęściej podejmowaną tematykę ilustracji i ustalono autorów większości sygnowanych rycin. Wykazano znaczenie ilustracji dla popularyzacji nauki w czasopismach tego okresu.

Polskie czasopisma popularnonaukowe XIX wieku nie były dotychczas badane pod względem szaty graficznej. Podjęcie szczegółowych analiz z tego zakresu ma na celu prześledzenie rozwoju grafiki tego typu czasopism od XVIII do XX wieku, wskazanie najczęściej podejmowanej w ilustracjach tematyki, powiązań obrazów z tekstami oraz, w dalszej perspektywie — wykazania wartości artystycznych i edukacyjnych ilustracji.

W artykule przedstawiono wyniki badań szaty graficznej dziewiętnastu XIX-wiecznych czasopism, reprezentatywnych zarówno pod względem wymienionych zagadnień, jak i popularnonaukowego typu periodyków. Do analizy zastosowano zmodyfikowany schemat badawczy opracowany przez Wiktora Frantza, natomiast typologii ilustracji dokonano według klasyfikacji tematycznej Krzysztofa Krużela.

Badaniami objęto następujące tytuły prasowe: „Dziennik Podróży Lądowych i Morskich” (1827), „Kolumb” (1828-1829), „Skarbiec dla Dzieci” (1830), „Przyjaciel Ludu” (1834-1849), „Magazyn Powszechny” (1834-1844), „Magazyn dla Dzieci” (1835-1836), „Muzeum Domowe” (1835-1837 oraz 1838-1839), „Nowy Kolumb” (1839), „Księga Świata” (1851-1863), „Przyroda i Przemysł” (1856-1858), „Skarbczyk Domowy” (1863), „Wędrowiec” (1863-1906), „Odczyty Popularne z Nauk Przyrodniczych i Ekonomiczno-Społecznych dla Rzemieślników i Przemysłowców” (1865), „Przyrodnik” (1871-1873), „Przyroda i Przemysł” (1872-1881), „Świat” (1876-1881), „Zdrowie” (1877/78-1879/80), „Przyrodnik” (1879-1887) oraz „Wszechświat” (1882-1914). Podstawowym zadaniem polskich czasopism popularnonaukowych w XIX wieku było upowszechnianie w społeczeństwie zdobyczy światowej nauki i techniki. Ilustracje miedziorytowe, stalorytowe, litograficzne, a następnie drzeworytowe o różnorodnej tematyce, stanowiące ważny element objaśniający i dopowiadający w stosunku do tekstu, swą obecność zawdzięczały wydawcom oraz redaktorom — świadomym, że tekst popularyzujący naukę, uzupełniony ilustracją techniczną, wzbogacał stronę wizualną pisma, przez co znacznie rozszerzał krąg odbiorców oraz wzmacniał jego wartość edukacyjną.

Bibliografia

Allgemeine Deutsche Biographie, Leipzig 1875.

Blachon R., La gravure sur bois au XIX siècle. L’âdu bois debout, Paris 2001.

Brosig A., Dzieje sztuki litograficznej w Poznaniu, Poznań 1937.

Dictionnary of National Biography, London 1885.

Frantz W., O problemie szaty graficznej gazety, „Zeszyty Prasoznawcze” 1964, nr 4.

Krużel K., Wśród starych rycin. Wybrane zagadnienia opracowania formalnego dawnej grafiki, Kraków 1999.

Opałek M., Litografia lwowska 1822–1860, Wrocław 1958.

Siestrzyński J., O litografii. Z rękopisu Biblioteki Ordynacji Krasińskich wydał, przedmowę i przypisy opracował Jan Muszkowski, Warszawa 1928.

Tessaro-Kosimowa I., Historia litografii warszawskiej, Warszawa 1973.

Pobrania

Opublikowane

2017-06-17

Jak cytować

Kamisińska, D. (2017). Imaginacja podaje „rękę nauce, a ich związku owocem jest oświecenie” Szata graficzna polskich czasopism popularnonaukowych XIX wieku. Rocznik Historii Prasy Polskiej, 20(2), 21–59. Pobrano z https://rhpp.up.krakow.pl/article/view/3550

Numer

Dział

Artykuły i rozprawy